Alternatywne i wspomagające metody komunikacji
Alternatywne i wspomagające metody komunikacji (ang. Augmentative and alternative communication (AAC) – dosłownie wspomagająca i alternatywna komunikacja) – grupa metod mających na celu umożliwienie komunikowanie się osobom, które nie posiadają umiejętności mowy, bądź posiadają ją w stopniu uniemożliwiającym satysfakcjonującą komunikację.
AAC łączy wiedzę z dziedzin, takich jak: logopedia, psychologia, pedagogika, lingwistyka, fizjoterapia, medycyna.
Definicje
[edytuj | edytuj kod]Komunikacja alternatywna
[edytuj | edytuj kod]Przeznaczona jest dla osób które nie nabyły umiejętności mówienia lub też ją straciły w wyniku urazów neurologicznych (stan po udarze mózgu, stany minimalnej świadomości, stan po urazie komunikacyjnym – np. uraz czaszkowo-mózgowy), chorób neurodegeneracyjnych (jak np. choroba Alzheimera, stwardnienie zanikowe boczne), czy po przebytych operacjach (laryngektomia całkowita).
Komunikacja wspomagająca
[edytuj | edytuj kod]Przeznaczona jest dla osób, których umiejętność mówienia nie zapewnia im skutecznego porozumiewania się z otoczeniem (np. mowa niewyraźna) lub nie wykształciły jeszcze umiejętności mowy, a wprowadzenie systemu komunikacji ma pomóc w jej rozwoju.
Użytkownicy AAC
[edytuj | edytuj kod]Użytkownikami alternatywnych i wspomagających metod komunikacji mogą być osoby z niepełnosprawnością wrodzoną, nabytą oraz osoby nieneurotypowe[1]. W populacji, która skorzysta na wprowadzeniu AAC, znajdziemy osoby z:
- mózgowym porażeniem dziecięcym;
- chorobami i zespołami genetycznymi (jak zespół Downa, zespół Retta czy zespół Angelmana);
- chorobami neurodegeneracyjnymi, powodującymi problemy z kontrolą aparatu artykulacyjnego (np. Stephen Hawking cierpiący na stwardnienie zanikowe boczne był użytkownikiem AAC);
- autyzmem – doświadczające trwale lub czasowo trudności w komunikowaniu się;
- niepełnosprawnością intelektualną.
Dobór metody dla użytkownika
[edytuj | edytuj kod]Istnieje szereg alternatywnych i wspomagających metod komunikacji. Dla każdego użytkownika dobiera się najodpowiedniejszą dla niego metodę w zależności od jego możliwości, potrzeb i ograniczeń. Każdorazowo diagnoza powinna zawierać ocenę funkcjonowania sensomotorycznego (wzrok; słuch; możliwości ruchowe, w zakresie motoryki dużej i małej), ocenę poziomu rozumienia języka oraz analizę aktualnych form komunikacji.
Ważnym czynnikiem warunkującym sukces interwencji jest analiza czynników środowiskowych oraz przygotowanie osób w otoczeniu (tzw. partnerów komunikacyjnych) do nowego sposobu komunikacji.
Przykładowo:
- osobom ze słabo rozwiniętą motoryką małą (np. z powodu mózgowego porażenia dziecięcego) nie poleca się języka migowego, lecz wybór metody dostępu, która nie wymaga precyzyjnych ruchów rąk, jak wskazywanie wzrokiem (bezpośrednio, za pomocą wskaźnika, lub z wykorzystaniem eyetrackingu) bądź skanowanie[2],
- osobom z autyzmem, które często przejawiają zaburzenia praksji oralnej oraz trudności w rozumieniu relacji społecznych[3], proponuje się szereg form bazujących na znakach graficznych (PCS, MÓWik[4], PECS), ze szczególnym uwzględnieniem komunikatorów z syntezą głosową (ang. speech-generating devices).
Przykładowe systemy
[edytuj | edytuj kod]Do przykładowych metod zaliczanych do tej kategorii zaliczyć można:
- systemy znaków manualnych:
- systemy oparte o wykorzystanie znaków graficznych:
- PIC
- PCS
- Bliss
- PODD
- metoda ułatwionej komunikacji
- Makaton
- MÓWik
- TIM (Things I Mean)
- systemy znaków przestrzenno-dotykowych:
- klocki słowne Premacka
- alfabet Lorma
Komunikacja wspomagana i niewspomagana
[edytuj | edytuj kod]O komunikacji wspomaganej mówimy, gdy osoba posługuje się w czasie komunikowania pomocami: tablicami, książkami lub komunikatorami zawierającymi znaki (np. z systemu PCS). Użytkownik AAC wybiera/wskazuje znak lub szereg znaków, przekazując w ten sposób komunikat. W komunikacji niewspomaganej ekspresja komunikatu nie wymaga fizycznych pomocy, a osoba samodzielnie produkuje znak (np. w języku migowym).
Komunikacja zależna i niezależna
[edytuj | edytuj kod]W komunikacji zależnej osoba komunikująca się jest uzależniona od wsparcia drugiej osoby (np. w metodzie ułatwionej komunikacji). W drugim przypadku jest to niepotrzebne.
W wielu przypadkach komunikacja staje się komunikacją zależną jeśli potrzeba tłumacza.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Augmentative and Alternative Communication (AAC) [online], American Speech-Language-Hearing Association [dostęp 2024-07-29] (ang.).
- ↑ www.generaacja.pl » Skanowanie [online], www.generaacja.pl [dostęp 2021-01-16] [zarchiwizowane z adresu 2021-01-21] (pol.).
- ↑ Joanna Ławicka , Zastosowanie AAC w kształtowaniu świadomości osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu [w:] B.B.Kaczmarek "Autyzm i AAC", 2015, ISBN 978-83-7850-769-7 .
- ↑ MÓWik - Home [online], www.mowik.pl [dostęp 2021-01-16] .
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Stephen von Tetzchner, Harald Martinsen: Wprowadzenie do wspomagających i alternatywnych sposobów porozumiewania się. Warszawa: Stowarzyszenie na Rzecz Propagowania Wspomagających Sposobów Porozumiewania się „MÓWIĆ BEZ SŁÓW”, 2002. ISBN 83-912671-4-8.
- Magdalena Grycman, Bogusława Beata Kaczmarek: Podręczny słownik terminów AAC (komunikacji wspomagającej i alternatywnej). Kraków: Impuls, 2014. ISBN 9788378501213